Dünyada sadece Nil Vadisi ile birlikte Şanlıurfa'nın Birecik ilçesinde görülen ve nesli tehlike altındaki türler arasında "kırmızı liste"de yer alan kelaynakların sayısı, 2001'den itibaren yürütülen koruma çalışmaları ile 41'den 333'e yükseldi.
Türkiye'de sadece Birecik'te yaşayan kelaynakların sayısı, tarım zararlıları ve sıtmaya karşı yoğun ilaçlamaların yanı sıra kimyasaldan kaynaklanan olumsuz etkiler sonucunda 50'nin altına düştü.
Tarım ve Orman Bakanlığı, Dünya Doğayı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği "kırmızı liste"nde "kritik" statüde yer alan kelaynaklar için koruma çalışması başlattı.
Bu kapsamda Birecik'te Kelaynak Üretme İstasyonu kuruldu. Bu istasyon ile istasyonun bulunduğu Saray köyü Yamaç adasındaki tarlalar ile yavruların uçmaya başladıktan sonra koloninin birlikte beslendiği Birecik Fidanlık Mühendisliği Sahası, "Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları" statüsüyle koruma altına alındı.
Doğada yakalanan 2 ergin ve 9 yavrunun kafeslere konulduğu istasyonda da üreme çalışmaları yapıldı. Bu çalışmalar sonucunda 2001'de 41 olarak sayılan kelaynak kuşlarının bölgedeki sayısı 2023'te 333'e ulaştı.
Kelaynakların sayılarını artırma çalışması kapsamında kuşlar göç dönemlerinde de gözlem altına alındı.
Kelaynaklar, göç dönemi olan temmuz-ağustos aylarında kafeslere alındı. Yılın genelde 6 ayını kafeslerde, 6 ayını ise doğada serbest olarak geçiren kelaynakların dönem dönem tekrar doğal yaşam alanlarına bırakılarak göç etmeleri de sağlandı.
Koruma kontrol faaliyetleri, bilinçlendirme ve özellikle istasyondaki çalışmalar ile Birecik'te bulunan kelaynaklar, göçe gönderilecek sayıya ulaştı. Göçe gönderilen kuşların rotası da GPS yöntemiyle takip edildi.
Kanatlarına takılan GPS ile izlenen kelaynakların göç rotasının Fırat Nehri güneyi, Suriye, Ürdün, Sudi Arabistan ve İsrail şeklinde olduğu belirlendi.
Öte yandan insanlık tarihinin sıfır noktası olarak bilinen Göbeklitepe'de yapılan kazılarda ortaya çıkarılan kaya sütunlarında kelaynak kuşlarının figürlerine rastlanılması, bu kuşların 10 bin yıl önce de bölgede yaşadıklarını ortaya koydu.
